نظام اداری و دیوان‌سالاری کشور، همواره مورد انتقاد دوسویه از طرف مردم و مسئولان بوده است. یک‌سوی این انتقادها مردم و سوی دیگر آن، گلایه‌های مسئولان سیاسی و مدیران عالی کشور است.

دستگاه دیوان‌سالاری کشور، به‌عنوان یک دستگاه حاکمیتیِ مرتبط با بدنه مردمی کشور و به‌عنوان نمادی و بخشی از تحقق اراده سیاسی کشور به‌شمار می‌رود.
به‌گزارش صمت، تلقی عمومی در نوع برخورد با این دستگاه‌ها، تعیین‌کننده و شاخصه و ممیزه اراده نظام سیاسی کشور در نوع برخورد با مردم، نوع خدمت‌رسانی و پاسخگویی بوده است. پس از انقلاب، برخلاف جهت‌گیری سیاسی کشور، دستگاه دیوان‌سالاری به‌عنوان یک نیرو و قدرت مستقل، نوعی از عملکرد را از خود بروز داده و دست‌کم در برخی از مقاطع و حوزه‌ها، تابع اراده سیاسی کشور نبوده است.
عرصه هنر همواره میانه خوبی با بروکراسی اداری نداشته است. هنرمندان نمی‌توانند تابع شرایط ویژه در امور اداری باشند و ذات هنر به دلیل خلق فضایی که بتواند به تولید یک اثر منجر شود همواره با سیستم‌های اداری و بروکراسی در تناقض است. بسیاری از هنرمندان و فعالان عرصه‌های گوناگون هنری به‌دلیل آنکه مراحل دریافت مجوز برای ساخت یک اثر زیاد و طولانی است، گاهی تصمیم می‌گیرند کمتر به سراغ خلق یک اثر بروند و کم‌کار و گزیده‌کار می‌شوند.

خودسانسوری نتیجه بروکراسی
فرزاد فره‌وشی، کارگردان سینمای مستند در گفت‌وگو با روزنامه صمت با اشاره به مشکلات بروکراسی اداری در فضای سینمای کشور گفت: سیستم بروکراسی اداری در وزارت ارشاد خیلی وقت است که الکترونیکی شده و هنرمندان باید برای دریافت پروانه ساخت و نمایش فرم‌هایی را در سامانه‌هایی که تعریف کردند، پر کنند. این سیستم الکترونیکی از یک سو کار را در بعضی از موارد آسان‌تر کرده و در برخی جاها با مشکلاتی همراه است.
 مشکلات این موضوع هم آنجاست که با وجود تمامی این مراحل باز هم اصل موضوع سر جایش است؛ یعنی باز هم باید همان فرم‌ها به‌دست کارشناس مربوط برسد و باز هم در نوبت‌های طولانی منتظر بمانیم تا به نتیجه برسیم. برای خودم پیش آمده که مجوز برای آیین رونمایی یا نمایش خصوصی یکی از فیلم‌هایم که باید خیلی زود صادر می‌شد به دلیل کندی و تنبلی سیستم بروکراسی به موقع به دستم نرسیده و آن آیین رونمایی و نمایش خصوصی به‌طور کلی منتفی شده است.
فره‌وشی با بیان اینکه بسیاری از مدارکی که برای شروع ساخت یک فیلم ازسوی سازمان سینمایی اعلام می‌شود ضرورتی در اعطای مجوز ندارد، اظهاکرد: حتی در آن لحظه مدارکی از فیلمساز می‌خواهند که پیدا کردن و پیوست کردن آن شاید چند ماه زمان ببرد تا بتوان مدرکی را اضافه کرد در حالی که تنها چیزی که به نظر می‌رسد مهم باشد طرح و فیلمنامه‌ای است که قرار است، ساخته شود و مابقی زاییده فضایی است که سیستم دیوانسالاری کشور به آن عادت کرده است.
این کارگردان مستند در ادامه افزود: به نظر می‌رسد این بروکراسی حتی کارکنان و کارشناسان حاضر در سازمان سینمایی را هم خسته کرده است و کسی در این میان سودی از این همه اتلاف انرژی نمی‌برد، چون در نهایت ما باید مستقیم به کارشناس مربوط مراجعه و باز همان مراحل را سپری کنیم تا بتوانیم مجوز ساخت یا نمایش دریافت کنیم و برای همین دیگر لزومی ندارد تمامی این مراحل طی شود.
وی با ذکر مثالی درباره وقت‌گیر بودن مراحل اعطای مجوز نمایش گفت: برای یکی از سریال‌های مستند که آن را آماده کرده بودم و نیاز داشتم که تمامی قسمت‌های سریال یکجا مجوز بگیرد، مشاهده کردم که سیستم بروکراسی این امکان را نمی‌داد که تمام ۲۵ قسمتی که ارائه داده بودم، یکجا مجوز پخش بگیرد در حالی که من به این مجوز نیاز داشتم تا بتوانم تمام قسمت‌های سریال را یکجا در اختیار یکی از سامانه‌های VOD قرار دهم. می‌خواهم بگویم بروکراسی در کشور موجب می‌شود گاهی اقتصاد هنر هم آسیب ببیند و سرمایه‌هایی که پشت مجوزهای نمایش منتظر بازگشت و سوددهی هستند به‌راحتی نادیده گرفته می‌شوند.
فره‌وشی در ادامه با بیان اینکه مجوز نمایش سازمان سینمایی را هیچ‌یک از نهادها و سیستم‌های پخش قبول ندارد گفت: جالب اینجاست که هر نهاد، سازمان و شرکتی که امکان و اختیار پخش اثری را دارد به مجوز پخش سازمان سینمایی اعتنایی ندارد و هر کدام از این سازمان‌ها و شرکت‌ها شورای تخصصی خودشان را برای ارزیابی اثر دارند. سامانه‌های VOD سازمان صدا و سیما و حتی واحد بازرگانی سازمان صدا و سیما هر کدام شوراهای مخصوص خودشان را دارند و به هیچ وجه به مجوزی که وزارت ارشاد برای یک اثر اعطا می‌کند، اهمیت نمی‌دهند.
وی در ادامه گفت: زیاد بودن مراحل دریافت مجوز در مراحل ساخت باعث می‌شود بسیاری از اتفاق‌هایی که در این زمینه برنامه‌ریزی کردیم را از دست بدهیم. بسیاری از فیلمسازان به‌دلیل اینکه گرفتار مراحل بروکراسی دریافت مجوز نشوند دست به خودسانسوری می‌زنند و در بسیاری از موارد قید کاری که می‌خواستند انجام بدهند را می‌زنند.

بروکراسی سخت تئاتری
منوچهر اکبرلو، کارشناس و پژوهشگر حوزه تئاتر در گفت‌وگو با روزنامه صمت با اشاره به صرف هزینه‌های اضافه و نبود صرفه‌جویی در بودجه تئاتر گفت: مسئله بودجه تئاتر کم و زیاد بودن آن نیست. کم بودن بودجه تئاتر یک امر بدیهی است، اما اگر این بودجه را در قیاس با فعالیت‌های دیگری که هیچ‌گونه خروجی موثر ندارند می‌گذاریم، موجب تاسف است که عرصه نمایش با این میزان از بودجه اداره می‌شود. نهادهایی که به ظاهر خصوصی هستند اما از بودجه‌های بالای دولتی استفاده می‌کنند و قرار است فرهنگ‌سازی کنند، اما متاسفانه هیچ گزارشی از فعالیت آنها در راستای شفاف‌سازی فعالیت‌ها منتشر نشده است. ازسویی تئاتر با بودجه کمی که دارد به مراتب اثرگذارتر در فضای عمومی جامعه ظاهر شده و خروجی آن فعالیت تعداد بسیاری از هنرمندان در این عرصه بوده که موجب رونق تماشاخانه‌های سطح شهر شده است. این منتقد تئاتر با اشاره به بروکراسی اضافه در فعالیت‌های عرصه نمایش گفت: وقتی که با یک گروهی در یک سالن دولتی قرارداد گیشه می‌بندند، وقتی که قرار است با هنرمندان تسویه‌حساب کنند به‌دلیل کندی و کاغذبازی‌های اداری گاه تا ۲ سال طول می‌کشد تا پول‌های حاصل از فروش بلیت یک نمایش تسویه شود، در حالی که در بخش خصوصی این اتفاق نمی‌افتد به‌دلیل اینکه بروکراسی اداری وجود ندارد و حتی هر شب با گروه‌های نمایش تسویه‌حساب می‌شود. وی در ادامه افزود: این یک نمونه بسیار کوچک از نبود چابک‌سازی در فرآیند اداری و مالی تئاتر است. مثال دیگری که می‌توان زد پیرامون سیستم نظارت در تئاتر است که تعداد بسیاری از هنرمندان، کارمندان و کارشناسان این عرصه را مشغول می‌کند و مسئله سامانه الکترونیک که هنوز راه‌اندازی نشده است و خودش حجم زیادی از رفت و آمدها و فرسایش‌های روحی و کاغذبازی و پر کردن فرم‌هایی که هیچ‌کسی نمی‌داند برای چه چیزی پر می‌شود؛ از بین برود. کلی زمان و انرژی برای کارمندان، کارشناسان و هنرمندان ایجاد می‌کند که در ضررهای مادی هیچ‌موقع محاسبه نمی‌شود.
اکبرلو در ادامه افزود: در یک سیستم اقتصادی سالم همین تنش‌ها و کاغذبازی‌ها و وقت‌های زیادی که گذاشته می‌شود به واحدهای مالی تبدیل و مشخص می‌شود که یک گروه و تهیه‌کننده و بازیگر چقدر انرژی می‌گذارد.
اکبرلو در ادامه گفت: وظیفه دولت این نیست که تئاتر را به حال خودش رها کند و دخل و خرج آن بر عهده هنرمندان باشد و دولت تنها نظارت کند. در یکی دو سال گذشته شاهد بودیم که به‌دلیل تنش‌های اجتماعی ممیزی‌ها در تئاتر بسیار افزایش داشته است و حتی در یک سری موضوع‌هایی که به نظر خنده‌دار بیاید سختگیری می‌شود. در نتیجه شاهد هستیم که این ممیزی‌ها به پالوده شدن نمایش‌ها کمکی نکرده و در واقع شاهد هستیم ابتذال که نگران ورودش به تئاتر هستیم بیشتر از قبل در حال رشد است.

چابک‌سازی نظام اداری
مانی هاشمیان، تهیه‌کننده سینمای مستند در گفت‌وگو با روزنامه صمت با اشاره به مشکلات بروکراسی در صدور مجوزها اظهارکرد: تا پیش از این بروکراسی به معنی کاغذبازی بود، اما امروز معنی آن تغییر کرده و تبدیل به اینترنت بازی شده است. بسیاری از مراحلی که باید برای دریافت مجوز ساخت یک اثر ویدئویی طی می‌کردیم، امروز در سامانه‌های متعددی رخ می‌دهد که بسیار زمانبر است و گاه با مشکلات زیادی برای شکل‌گیری یک اثر هنری روبه‌رو هستیم.
مدیرعامل موسسه رها فیلم در ادامه گفت: البته در مرحله آزمون و خطا در طرح‌های الکترونیکی کردن مراحل دریافت مجوز هستیم و شاید در آینده این مشکلات برطرف شود، اما واقعیت این است که در شکل فعلی به جای آنکه کمکی به هنرمندان باشد و در مسیر کمتر شدن مراحل اداری پیش برود، کارهای بیشتری را بر عهده اهالی فرهنگ و هنر گذاشته است.
این مستندساز در ادامه افزود: گاهی سیستم کند بروکراسی در زمینه دریافت مجوز ساخت به سرمایه یک فیلم آسیب‌های زیادی می‌زند. به‌ویژه در زمینه ساخت فیلم مستند گاهی مجوزها باید در لحظه و بدون هیچ‌گونه معطلی صادر شود، چراکه اگر در همان لحظه که درخواست مجوز شده مجوز صادر نشود شاید دیگر دسترسی به سوژه امکان‌پذیر نباشد و از اساس موضوع یک فیلم مستند از دست می‌رود.
هاشمیان در ادامه افزود: در زمینه پخش آثار هنری هم دچار مشکلات مشابهی هستیم. مجوزهای پخش با بازگشت سرمایه و برنامه‌ریزی‌های دفاتر پخش همخوانی ندارد و گاهی با معطل کردن یک فیلم باعث می‌شود، دیگر زمان کافی برای اکران و نمایش یک فیلم وجود نداشته باشد.
هاشمیان وجود بروکراسی را در اندازه درستش مفید دانست و گفت: کسانی که در چرخه هنری این کشور فعالیت می‌کنند منکر این نمی‌شوند که باید تشکیلات درستی برای دریافت مجوز وجود داشته باشد. با الکترونیکی کردن بسیاری از مراحل دریافت مجوز متاسفانه شاهد هستیم که انرژی و وقت زیادی از یک گروه برای ثبت و پیگیری درخواست گرفته می‌شود که مراحل بعدی را با دلزدگی همراه می‌کند. سیستم بروکراسی در کشور باید چابک‌سازی شود و اشکال‌هایی که در این زمینه وجود دارد، رفع و زمینه پویایی بخش‌های گوناگون هنری فراهم شود.

سخن پایانی…
به نظر می‌رسد نظام اداری در ساختمان وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی بیش از نهادهای دیگر نیازمند چابک‌سازی و درک دو سویه و همراهی با مراجعه‌کنندگانش است. نمی‌توان با عالم هنر در ارتباط بود و روح لطیف و جاری در این عرصه را با نظام خشک اداری و ساختارهای کند و ناامیدکننده به بازدارندگی تشویق کرد. توجه به مشکلات هنرمندان در زمینه خلق اثر هنری و امکان نمایش و پخش یک اثر هنری بیش از هر چیز دیگر نیازمند توجه و مراعات در سیستم دولتی است.